In heel Europa ligt het recht op vreedzaam betogen zwaar onder vuur. Vreedzame demonstranten worden steeds vaker gestigmatiseerd, gecriminaliseerd en hardhandig aangepakt. Staten leggen demonstranten ongerechtvaardigde en bestraffende beperkingen op en zetten steeds repressievere middelen in om afwijkende meningen de kop in te drukken. Dat stelt Amnesty International in het nieuwe rapport: ‘Under-protected and over-restricted: The state of the right to protest in 21 countries in Europe'.

Het rapport legt door heel Europa een patroon bloot van repressieve wetten, het gebruik van onnodig of buitensporig geweld, willekeurige arrestaties, vervolgingen, en ongerechtvaardigde of discriminerende beperkingen. Ook neemt het gebruik van indringende bewakingstechnologie toe.

“Een van deze ontwikkelingen, op zichzelf, in een enkel land, zou verontrustend zijn. Maar tientallen van zulke repressieve tactieken door heel Europa is ronduit angstaanjagend”, aldus Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International.

België: buitensporig veel geweld tegen kinderen
Het rapport stelt vast dat de politie op grote schaal buitensporig en/of onnodig geweld gebruikt tegen vreedzame demonstranten, inclusief het gebruik van minder dodelijke wapens zoals rubberen kogels en traangasgranaten. Gerapporteerde incidenten resulteerden in ernstige en soms blijvende verwondingen, waaronder gebroken botten of tanden (Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Italië), het verlies van een hand (Frankrijk), het verlies van een testikel (Spanje), en ontwrichte botten, schade aan ogen en ernstig hoofdletsel (Spanje). In sommige landen kwam het gebruik van geweld neer op foltering of andere vormen van mishandeling en in België, Finland, Frankrijk, Duitsland, Italië, Polen, Slovenië, Servië en Zwitserland werd door rechtshandhavers buitensporig geweld gebruikt tegen kinderen.

Het onderzoek heeft gevallen van straffeloosheid of een gebrek aan verantwoordingsplicht van de politie aan het licht gebracht in tal van landen, waaronder Oostenrijk, België, Frankrijk, Griekenland, Duitsland, Italië, Portugal, Servië, Slovenië, Spanje, Zwitserland, Turkije en het Verenigd Koninkrijk.

Gezichtsherkenning
Staten maken steeds meer gebruik van nieuwe technologie en bewakingsinstrumenten om demonstranten gericht en massaal te controleren. Dit omvat het volgen en monitoren van activiteiten en het verzamelen, analyseren en opslaan van gegevens. Een aantal staten heeft de bewaking uitgebreid door middel van wetgeving zonder voldoende waarborgen in te bouwen. Hierdoor is er risico op wijdverspreid misbruik.

Er is een duidelijke toename in het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie in Europa. Het wordt momenteel gebruikt in 11 van de onderzochte landen, en nog eens zes landen zijn van plan het in te voeren. Het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie voor de identificatie van demonstranten komt neer op willekeurige massabewaking. Er zijn geen voorzorgsmaatregelen die de schade die dit veroorzaakt kunnen voorkomen. Amnesty International heeft opgeroepen tot een algeheel verbod op deze technologie.

Stigmatiseren van protest
Amnesty signaleert een verontrustende trend van stigmatisering door de autoriteiten met als doel om het beeld te creëren dat de protesten en demonstranten geen recht van bestaan hebben. Schadelijke retoriek van ambtenaren in de 21 landen is aan de orde van de dag. Demonstranten worden omschreven als “terroristen”, “criminelen”, “buitenlandse agenten”, “anarchisten” en “extremisten”. Deze negatieve retoriek wordt vaak gebruikt om het invoeren van steeds strengere wetten te rechtvaardigen.

De afgelopen jaren hebben Europese regeringen ingrijpende beperkingen opgelegd aan protesten. De redenen die de autoriteiten voor deze beperkingen aanvoerden, waren regelmatig vals. Regeringen gebruikten vaak “nationale veiligheid” en “openbare orde” als voorwendsel om vreedzame dissidenten hardhandig aan te pakken.

De voorgewende redenen van ‘openbare orde’ of ‘openbare veiligheid’ die de afgelopen maanden werden gebruikt om Palestijnse solidariteitsdemonstraties in de hele regio te verbieden of ernstig te beperken, voldoen niet aan de beginselen van legaliteit, noodzakelijkheid en proportionaliteit. Ze versterken ook raciale vooroordelen en stereotypering. In verschillende van de onderzochte landen zijn Palestijnse solidariteitsprotesten het doelwit geweest van verboden en een verbod op het gebruik van bepaalde leuzen en symbolen. Deze verboden zijn vaak met geweld afgedwongen door de politie.

Kennisgevingsprocedures

In veel van de onderzochte landen zijn organisatoren van demonstraties verplicht om de autoriteiten op de hoogte te stellen van hun plannen om te gaan protesteren. Kennisgevingsprocedures zijn een inmenging in de rechten van mensen en worden vaak door staten gebruikt op manieren die niet gerechtvaardigd en aanvaardbaar zijn onder internationaal recht. In vier landen - België, Luxemburg, Zweden en Zwitserland - moeten organisatoren van demonstraties toestemming vragen om een demonstratie te houden.