Even moest de gereputeerde tweejaarlijkse millenniumconferentie van de Aalsterse kring een editie overslaan, maar nu staat ze er weer. En hoe! Met spitsvondige presentaties. En als algemene teneur: de coronagolven die weldra worden verpletterd door een tsunami: die van de klimaatverandering.

Vergis u niet: meer dan ooit zullen we de volgende jaren weer met onze neus op de feiten gedrukt worden. Dat was de rode draad in het betoog van de drie uitmuntende sprekers. Te beginnen met professor Sara Vicca (UA) die het virtuele, maar te zien aan de chatreacties, talrijke publiek mocht ‘opwarmen’. Zij is gespecialiseerd in terrestrische ecosystemen, met sterke focus op de feedbacks tussen ecosystemen en klimaatverandering.

Alleen 'bomenplantend' zeker niet uit de klimaatcrisis

Om de klimaatopwarming te kunnen beperken tot 1,5 of 2 graden kunnen ecosystemen een troef zijn en dat legde ze omstandig uit. Denk aan (her)bebossing, biochar toevoeging aan akkers, bio-energie met carbon capture and storage (BECCS), en versneld verweren van silicaathoudend gesteente (enhanced weathering). Maar dat vergt nog heel wat onderzoek en intussen tikt de klok ongenadig verder. En alleen ‘bomen plantend’ kunnen we ons zeker niet uit de klimaatcrisis werken. 

“Het wordt een gigantische uitdaging om onze samenleving op 30 jaar tijd naar een klimaatneutrale maatschappij te brengen. Toch is het niet onmogelijk, verwees ze naar het  IPPC-rapport uit 2018. Deze koerswijziging vergt wel verregaande transformaties, waarschuwde de onderzoekster. Hoe sneller en drastischer, hoe beter: “Het biedt heel wat voordelen om de opwarming te beperken tot anderhalve graad, want alles daarboven doet de negatieve effecten exponentieel stijgen.”

Factuur van de vooruitgang

Vanuit zijn filosofische achtergrond trachtte Maarten Boudry (Ugent) het optimisme erin te houden, daarbij verwijzend naar zijn publicatie: “Waarom ons klimaat niet naar de knoppen gaat (als we het hoofd koel houden).” Al gaf hij toe dat we wellicht voor ‘de grootste uitdaging van de eeuw’ staan.

Allereerst wees hij op de positieve effecten van fossiele brandstoffen want daardoor konden een pak mensen uit extreme armoede ontsnappen. “We betalen de factuur van de vooruitgang via klimaatopwarming.” De klimaatactivisten kregen van hem een veeg uit de pan ‘omdat we ons soms blindstaren op verkeerde zaken.’

Toch kun je niet voorbij aan de vaststelling dat zelfs politieke leiders die de klimaatmaatregelen gunstig gezind zijn zoals Angela Merkel, slechts morrelen in de marge op dit moment. “Het blijkt gigantisch moeilijk om de klimaatverandering te counteren.

Lage energiedichtheid zon en wind

“Zon en wind die het olieverbruik naar beneden krijgen: dat moment ligt nog ver in de toekomst om twee redenen: de lage energiedichtheid en de weersafhankelijkheid van deze bronnen.”

Boudry lichtte toe wat hij met die lage energiedichtheid bedoelt. “Het gaat om de hoeveelheid energie die je opwekt per vierkante meter. Bij zon en wind is die extreem laag, je hebt grote oppervlaktes nodig om die energie op te wekken en dus ook veel grondstoffen (cfr. zonnepanelen). Zo heb je met deze laatste bronnen 165% van de oppervlakte van België nodig om dezelfde energie te produceren als met klassieke kanalen.” Ondoenbaar dus.

Er is ook de gigantische verborgen kost om fossiele brandstoffen te vervangen. Ze zitten overal, maar zijn niet altijd even zichtbaar. Denk aan ons dagelijks gebruik van onze (vaat)wasmachine, de koelkast, en zelfs het internet en deze virtuele conferentie.

Nieuwe bezems

“In plaats van voor onze eigen deur te vegen zouden we beter nieuwe bezems maken”, pleitte ook hij voor drastisch ingrijpen. Wat hem wel de opmerking opleverde dat we nog niets gehoord hadden over de beste nieuwe bezem: anticonceptie en overbevolking. Daarop zou de derde spreker wel ingaan.

“Onze uitdaging: iets vinden met dezelfde diensten als steenkool maar dan niet vervuilend en zonder de nadelen.” En dan ziet Boudry maar één oplossing vandaag: kernenergie dat een lage energiedichtheid kent. De energietoekomst ligt in een combinatie zijn van deze stabiele energiebron en zon en wind.”

De koolstofcaptatie die prof. Vicca aanstipt is al een hulpmiddel naast zonnebeheer (een fractie van het inkomende zonlicht naar beneden halen tegen uitdroging en opwarming). Toch bestempelt Boudry die hulpmiddelen eerder als symptoombestrijding, een noodrem.

Kunnen we zelf handelen voor het klimaat? “Geef heel gerichte donaties voor klimaatfondsen die bezig zijn met technologische innovatie. Ik geef zelf altijd de helft van de prijs van mijn lezing aan zo’n klimaatfonds”, klonk het.

Aardse jas van drie lagen zwaar aangetast

Voormalig Vlaams bouwmeester Leo Van Broeck sprak als laatste in de rij en deed dat schitterend. Zijn rijk gestoffeerde visie was evenwel de minst optimistische. “We hebben de citroen 'Aarde' volledig leeg geknepen. De aarde heeft een jas van drie lagen: lucht, water, land. Drie lagen die zwaar aangetast zijn. We zijn  onze eigen zuurstofmachine aan het vermoorden”, vatte hij het kernachtig samen.

"Die jas is als je eigen huid: ze heeft een enorme zelfherstellende capaciteit. Maar wat er nu allemaal aan de gang is, is zelfs voor deze jas te veel. Het gaat niet alleen om een roetfiltertje dat we op de schouw van de Titanic moeten zetten, we moeten van koers veranderen."

Kernenergie

En zo bombardeerde Van Broeck zijn toehoorders onafgebroken met een beelden- en woordenstroom die er niet om loog. En vooral met de vaststelling dat wij, mensen, het probleem nog steeds niet willen zien, al is er al meer dan een eeuw geleden voor gewaarschuwd door onder meer een nobelprijswinnaar.

“Onze economische modellen moeten de schop op. We kunnen niet meer terug naar de holbewoners", luidde zijn systeemkritiek. Ook hij meende net als Boudry dat je niet te snel nucleaire energie op de schop mag zetten op deze weg naar verandering.

En wat dan met nucleair afval? “We zullen nog heel lang afval maken in onze medische beeldvorming. Afval dat we lang moeten bewaren en alleen veilig op enkele plaatsen op aarde. Daarom moeten we hier planetaire solidariteit aan de dag leggen.” Vandaag nog een uiterst utopische gedachte, zal menigeen opmerken.

Stelllingen zonder weerwerk

Zo sterk als de voordrachten en de sprekers waren, zo zwak was het debat achteraf. Voor een stuk door het virtuele karakter, dat een dynamische interactie met de toehoorders in de weg zat, dat wel. Maar zo verdienden de volgende uitspraken wel wat weerwerk: “Zes op de tien Belgen geloven iets wat wetenschappelijk manifest onwaar is (kerncentrales zijn slecht voor klimaat). Of: Eén hittegolf is erger dan een kleine kernramp met een lekkende reactor.”

Menige toehoorder had zeker graag een voorstander van kernenergie in het panel gezien. En de link naar onze gezondheid mocht wat meer worden uitgediept. Met bijvoorbeeld tips om de medische wereld wat milieuvriendelijker te doen werken (medisch afval…). Ook daar is nog een grote bezem nodig in de vorm van innoverende technologie.

Toch maakten de talrijke doordenkers en out-of-the-box-visies dit debat absoluut de moeite waard, laat dat duidelijk zijn. Een dikke pluim dus voor de organisatoren.