De Europese Unie heeft zich te optimistisch getoond over de massaproductie van vaccins tegen COVID-19. Dat heeft Commissievoorzitter Ursula von der Leyen gezegd tijdens een debat in het Europees Parlement. Ze gaf ook toe dat haar Commissie in de fout is gegaan met betrekking tot de Ierse grens. Geert Bourgeois (N-VA) wou onder meer te weten komen of de bedrijven een inspannings- of een resultaatsverbintenis zijn aangegaan voor de levering van vaccins.

Von der Leyen gaf in het parlement meer uitleg bij de Europese vaccinatiestrategie. De kritiek was de afgelopen weken soms oorverdovend. Zo zou de Commissie de onderhandelingen met de producenten van de coronavaccins verkeerd hebben aangepakt, waardoor nu de leveringen haperen en de vaccinatiecampagnes in de lidstaten maar niet van de grond komen.

Met cijfervoorbeelden uit Polen, Denemarken en Italië trachtte von der Leyen dat beeld bij te stellen. "De campagne wint aan snelheid. In totaal werden in Europa al 26 miljoen dosissen toegediend bij meer dan 17 miljoen mensen", zei ze. Volgens de Commissievoorzitter blijft de EU op koers om tegen het einde van de zomer 70% van de volwassen bevolking ingeënt te hebben.

'Goede strategie'

"Maar in het gevecht tegen het virus zijn we nog niet waar we moeten zijn", ging ze verder. "We waren laat met de toelatingen en we zijn te optimistisch geweest over de massaproductie van vaccins. En wellicht hebben we er ook te veel op vertrouwd dat de dosissen die we hebben besteld ook op tijd zouden worden geleverd. Daar moeten we lessen uit trekken."

Dat betekent echter niet dat de gevolgde strategie niet de juiste was. "Het was en is een goede keuze voor de Europeanen om de vaccins samen te bestellen. Ik mag er niet aan denken wat er zou zijn gebeurd als slechts enkele grote lidstaten zich hadden kunnen verzekeren van vaccins en de rest met lege handen achterbleef. (...) Dat was het einde van onze gemeenschap geweest", zei von der Leyen.

'Wetenschap overklast industrie'

Waar Europa duidelijk lessen uit moet trekken, is de achterophinkende productie van coronavaccins. Von der Leyen: "We hebben de moeilijkheden die met massaproductie gepaard gaan, onderschat. Normaal duurt het vijf tot tien jaar om een nieuw vaccin te ontwikkelen, nu hebben we het in tien maanden geklaard. Daar moeten we trots op zijn, maar in zekere zin heeft de wetenschap de industrie overklast."

"De productie van nieuwe vaccins is een erg ingewikkeld proces. Je kunt niet zomaar van de ene dag op de andere een nieuwe productiesite opzetten. Vaccins bevatten bovendien tot 400 bestanddelen. En voor de productie zijn soms 100 bedrijven nodig." Daarom herinnerde von der Leyen eraan dat er een taskforce onder leiding van commissaris voor Industrie Thierry Breton opgezet is die eventuele flessenhalzen moet wegwerken. "De industrie moet zich aanpassen aan de snelheid van de wetenschap."

EMA

Ook al vindt von der Leyen dat coronavaccins sneller vergund moeten kunnen worden, ze verdedigde de werkwijze van het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA). "We hebben de keuze gemaakt om geen bochten af te snijden op het vlak van veiligheid en effectiviteit. Hier wordt immers een actief biologisch bestanddeel ingespoten bij gezonde mensen, daarover kun je geen compromissen sluiten." Het vasthouden aan de grondige controle van nieuwe vaccins door het EMA kost de Europese Unie misschien wel drie of vier weken tijd, "maar dat is een essentiële investering in vertrouwen en veiligheid", klonk het.

Klinische data vlotter delen

Maar hoe zouden de voorwaardelijke vergunningen dan wel sneller toegekend kunnen worden? Volgens von der Leyen moeten klinische data van vaccins in ontwikkeling vlotter kunnen worden gedeeld. Daar zal een nieuw Europees netwerk voor worden opgezet. Tegelijk zal commissaris voor Gezondheid Stella Kyriakides een regelgevend kader uitwerken om het EMA de mogelijkheid te geven vaccins sneller te onderzoeken.

De Commissievoorzitter ging ook in op het veelbesproken exportmechanisme voor coronavaccins. Even zag het ernaar uit dat de Commissie de mogelijkheid voor nieuwe controles op de grens tussen Ierland en Noord-Ierland zou creëren. "Er zijn fouten gemaakt en dat betreur ik ten zeerste, maar uiteindelijk kregen we het juist", zei von der Leyen. "Mijn Commissie zal er alles aan doen om de vrede in Noord-Ierland te bewaren, zoals we tijdens het hele brexit-proces hebben gedaan."

Anticiperen op vervolg crisis

De Commissievoorzitter waarschuwde de parlementsleden voor het vervolg van de crisis. "Bijna dagelijks horen we nieuws over varianten en hoe besmettelijk ze zijn. Over de effectiviteit van behandelingen en van vaccins tegen deze varianten kennen we het volledige plaatje nog niet. Maar we weten wel dat deze varianten zullen blijven opduiken. Daarop moeten we anticiperen."

Volgende week stelt de Commissie haar plannen ter zake voor. "We moeten zeker zijn dat we, ondanks de nieuwe varianten, vanaf volgende winter veilig zijn", zei von der Leyen.

Steun blijft

De grote fracties in het parlement blijven haar steunen, zo bleek tijdens het debat. De Duitser Peter Liese (EVP) haalde bijvoorbeeld aan dat de onderhandelingen met Pfizer lang aansleepten omdat het bedrijf onder zijn aansprakelijkheid uit wilde komen. "De Commissie heeft het opgenomen voor de rechten van de EU-burgers!"

De Franse liberaal Pascal Canfin (Renew) wees er dan weer fijntjes op dat in het Verenigd Koninkrijk verhoudingsgewijs minder mensen al volledig gevaccineerd zijn - met twee inentingen dus - dan gemiddeld in de Europese Unie. Hij vroeg aan de lidstaten om zo veel mogelijk transparantie aan de dag te leggen over de leveringstermijn van de verschillende dosissen die werden aangekocht, zodat er op basis van feiten kan worden gedebatteerd.

De Zweedse Jytte Gu teland (S&D) wil meer weten over de effectiviteit van de verschillende vaccins per leeftijdsgroep en vroeg de Commissie om actie te ondernemen.

Aanval van rechts

Slechts aan de rechterzijde werd aan von der Leyen gevraagd om op te stappen. "Drie maanden gingen verloren en nu lopen de vaccinatieprogramma's overal vertraging op. Daardoor overlijden meer mensen, waarvoor u politiek verantwoordelijk bent. U heeft gefaald", zei Derk Jan Eppink (ECR). Ook Gerolf Annemans (Vlaams Belang) wil het ontslag van de Commissie.

De groene fractieleider Ska Keller riep de Commissie op om zich flexibeler op te stellen ten aanzien van het eigendomsrecht dat op de coronavaccins rust, zodat ze sneller kunnen worden geproduceerd voor de landen buiten Europa die amper of geen toegang hebben tot vaccins.

Een vraag die Sara Matthieu (Groen) herhaalde, "want we zijn alleen veilig als iedereen veilig is". Ook Marc Botenga (PVDA) wil dat de Commissie de patenten afschaft, niet alleen om ze sneller te kunnen delen met de rest van de wereld. "In België valt de vaccinatiestrategie zelfs helemaal stil omdat de bedrijven hun kennis weigeren te delen.", zei hij.

Tijdens haar tussenkomst riep von der Leyen het parlement op om het licht op groen te zetten voor een grotere bijdrage aan COVAX, het netwerk waarmee de rijkste landen vaccins toegankelijk willen maken voor de rest van de wereld. De Europese Unie investeerde daarin reeds 850 miljoen euro.

Inspannings- of resultaatsverbintenis?

Von der Leyen zei ook er alles aan te doen om zoveel mogelijk inzage te bieden in de contracten met de farmabedrijven, "want ik weet dat vertrouwen transparantie vereist".

Dat komt geen moment te vroeg, vond Geert Bourgeois (N-VA) die klaagde over het gebrekkig controlerecht van het parlement. Bourgeois wil onder meer te weten komen of de bedrijven een inspannings- of een resultaatsverbintenis zijn aangegaan voor de levering van vaccins. "Ik krijg hier geen inzagerecht en heb al diverse schriftelijke vragen gesteld, waarop ik geen of een teleurstellend antwoord krijg."