Het aantal Belgische jobs in de farma ligt nu al op 40.464, er zijn niet minder dan 6.234 privé-onderzoekers aan de slag, het R&D budget steeg met bijna een derde en de export van farmaproducten klom naar 56,28 miljard (+13,1%). Indrukwekkende cijfers van CEO van pharma.be, Caroline Ven, op een webinar afgelopen maandag, getiteld: 'Innovatie: publieke of private verantwoordelijkheid? Voorwaarden voor succes'.

Deelnemers aan het debat waren Koen Debackere, CEO KU Leuven R&D, Michael Goldman, prof. em. van de ULB, Bruno Wattenbergh (EY) en dus ook Caroline Ven, CEO van pharma.be. Moderator Brigitte Nolet, general manager Roche Benelux, leidde alles in goede banen. Na een presentatie van elk van de sprekers was een debat aan de orde.

Uitvinding is nog lang geen innovatie

Caroline Ven illustreerde aan de hand van de uitvinding van de stoommachine hoe sterk innovatie verschilt van een uitvinding, en hoeveel tijd er kan verstrijken tussen onderzoek en reële innovatie.

"De stoommachine is al ruim 2.000 jaar oud, want er bestond al 300 jaar voor Christus een primitieve voorloper van. Die werd toen niet bekeken als een economische activiteit. Het ging om een soort gimmic bij een tempelingang. Pas van economisch belang werd de uitvinding toen James Watt er het economische nut van inzag, eind 18de eeuw, en ze ook op de markt introduceerde. Toen was echt sprake van innovatie", aldus Ven die er ook op wees dat  de weg van uitvinding naar innovatie langs de zogenaamde 'valley of death' leidt: ze moet eerst tal van hindernissen overwinnen: verfijning, marktintroductie,... met hoge kosten en een onzekere uitkomst.

Vervolgens koppelde ze deze inzichten aan haar eigen sector: "De uitgaven in de farma-industrie voor R&D groeiden enorm de laatste 40 jaar. Van zowat 10% van het salesbudget (begin jaren 80) naar 20% of meer vandaag. Maar die groei werd niet altijd vertaald in uitvindingen. Dat wijst op de onzekerheid van het resultaat."

Manco's: regelgeving en terugbetaling

"Vooral de regelgeving blijkt in Europa een blok aan het been als we het hebben over innovatie, zeker voor advanced therapy medicinal products (ATMPs). Idem dito voor het terugbetalingssysteem dat niet altijd klaar is voor vernieuwingen, bijvoorbeeld voor gepersonaliseerde geneeskunde en ATMPs: de meeste geneesmiddelen zitten in een terugbetalingssysteem dat gespreid is over de tijd. Maar ATMPs gaan over een eenmalige behandeling met een hoge kost", legde ze uit.

Volgens de CEO van pharma.be wijst dit wel op de noodzaak van een goede samenwerking tussen farme en de overheid. De aanpak van de pandemie zet dat extra in de verf, maar ook al eerder bleek de nood aan die samenwerking, bijvoorbeeld als je ziet hoe de levensverwachting constant steeg de afgelopen decennia, onder meer door innovatieve geneesmiddelen.

Niet steeds is succes gegarandeerd. Zo stegen de clinical trials tussen 2014 en 2019 met 32%, niet steeds gevolgd door eenzelfde opbrengst. Toch won de sector nog sterk aan gewicht, blijkt uit dit cijferoverzicht van Caroline Ven.

Farma België 2020

Innovatie is dus kennis die leidt tot oplossingen, aldus Ven. Met als belangrijkste boodschap dat een nauwe samenwerking tussen overheid en privé meer dan ooit aangewezen is.

Universiteiten-privé

Prof. Goldman beklemtoonde de noodzaak om ook in academische kringen mensen te incentiveren die bereid zijn om risico's te nemen. Anderzijds moeten firma's de maatschappij meer laten weten van hun werk en het nut ervan, en ze moeten nieuwe producten tegen een redelijke prijs aanbieden. "IBA, producent van onder meer cyclotrons, zet bijvoorbeeld zeer actief zijn maatschappelijke rol in de verf."

Bruno Wattenbergh beklemtoonde dat innovatie veel meer omvat van iets uitvinden: het gaat erom om een goed idee om te zetten in een 'business opportunity'. Dat vergt ondernemerschap en succesvol zijn in de strijd om talent op de kop te tikken.

Patenten

Voor Koen Debackere bewijst de geschiedenis dat overeenkomsten nodig zijn met afspraken  tussen de maatschappij en grote firma's inzake het eigendom van bepaalde uitvindingen, maar je moet die eigendomsrechten natuurlijk kunnen exploiteren. Maatschappelijk nut en winst maken combineren is de sleutel om kennis te verspreiden en te verdelen. Firma's die het succesvolst waren in vaccinproductie waren diegene die al knowhow in huis hadden. "Een ban op patenten zal niet alles oplossen. pharma.be moet zowel de sector als het brede publiek hierover inlichten en 'opvoeden', vindt hij.

Qua verantwoordelijkheid voor uniefs en firma's denkt Caroline Ven dat het huidige mechanisme een win-win betekent: firma's die betalen voor licenties aan de uniefs, die dan op hun beurt met die middelen verder doorgedreven onderzoek kunnen voeren..

Bedreiging?

Of de nauwe samenwerking tussen firma's en uniefs niet bedreigend kan zijn voor de onafhankelijkheid van die laatste? Koen Debackere vindt dat een mythe: "Het meeste geld voor uniefs (ruim 85%) komt van de overheid of publieke middelen, de academische wereld staat dus sterk en onafhankelijk in de interactie met de industrie. Het gaat om een gelimiteerde, zij het wel belangrijke geldstroom."

Een stelling die Michael Goldman dan weer nuanceerde: "Dat is de ideale situatie die Prof. Debackere schetst, maar die geldt niet voor alle instellingen. Het risico van belangenvermenging is reëel." Daarom is hij voorstander van voldoende incentivering van academisch onderzoek. 

Essentiële stappen om volgende pandemie te vermijden

Prof. Goldman ziet preventie vooral in meer aandacht voor milieuproblemen en klimaatveranderingen, vervuiling, die ook mee aan de grondslag lagen van deze pandemie. "We moeten ook oog hebben voor het feit dat we afhankelijk zijn van anderen om vaccins te produceren. Niet alleen van China/Azië, maar ook van de VS voor sommige essentiële vaccin-ingrediënten. Dat moeten we in de toekomst vermijden, net zoals de braindrain van onze beste wetenschappers."

Bruno Wattenbergh wijst voor de preventie van een pandemie op een megatrend die EY elke twee jaar aankondigt. In 2018 was er al een zwakke trend, versterkt in 2020, over de confrontatie tussen landen inzake cybersecurity bijvoorbeeld. Ook logistiek zal meer continentaal worden dan globaal. Het komt erop aan om zeer sterk in te zetten op nieuwe technologie en lokale productie. Alles om te komen tot kleinere productie-eenheden die wel aan belang winnen. 

Wat die productie betreft, wijst Caroline Ven erop dat tot nu toe de de jaarlijkse vaccin-productiecapaciteit wereldwijd  op vijf miljard doses ligt. Nu moeten we opschalen naar 10 miljard doses om de pandemie terug te drijven. Een enorme inspanning die hopelijk volgend jaar gerealiseerd wordt.

Daadkrachtig beleid met visie

Overigens prijst Prof. Debackere zich gelukkig dat Europa de afgelopen jaren heel wat investeerde in wetenschappelijk onderzoek, een probaat preventiemiddel tegen pandemieën, maar daarnaast moet voldoende geld gaan naar productie, met aangepaste incentives om talent aan te trekken. Daar heeft Europa nog een hele weg af te leggen. 

Enkele jaren geleden nog publiceerde de Johns Hopkins universiteit mogelijke scenario's over wat er zou gebeuren als we een pandemie zouden kennen tussen 2025 en 2028. Geen van onze beleidsverantwoordelijken schonk er toen aandacht aan... Beleid met visie is en daadkracht in deze niet onbelangrijk. Kortom: inventief zijn is belangrijk, net als productiecapaciteit en goed beleid.