De Europese Commissie is niet transparant genoeg geweest over de contracten die ze in 2020 en 2021 met een aantal farmabedrijven had gesloten voor de aankoop van vaccins tegen de verspreiding van het coronavirus. Dat zegt het Gerecht van de Europese Unie, een onderdeel van het Hof van Justitie in Luxemburg, woensdag in een nieuw arrest. De Commissie benadrukt in een reactie dat de rechters haar aanpak op de meeste punten wél volgen.

In de strijd tegen COVID-19 trok de Commissie het laken naar zich toe om in naam van de 27 EU-lidstaten aankoopcontracten te onderhandelen met farmabedrijven die in ijltempo een vaccin aan het ontwikkelen waren. Uiteindelijk zou de Commissie de hand weten te leggen op 4,2 miljard vaccindosissen die, zoals zij dat noemt, "tegen eerlijke prijzen&quo t; konden worden aangekocht bij producenten als BioNTech-Pfizer, Moderna en Johnson & Johnson.

In 2021, een jaar nadat het coronavirus was uitgebroken, vroegen verschillende leden van het Europees Parlement en burgers inzage in de contracten. Ze wilden weten welke voorwaarden in de contracten waren opgenomen en of het openbaar belang wel werd beschermd - of er niet te veel werd betaald voor de vaccins en of de risico's voldoende gedekt waren. De contracten hadden toen een gezamenlijke waarde van ongeveer 2,7 miljard euro en waren goed voor meer dan 1 miljard aan vaccindoses.

De Commissie ging evenwel slechts gedeeltelijk op die verzoeken in. Zo waren de documenten die online werden geplaatst op vele plaatsen onleesbaar gemaakt. Een vijftal leden van de groene fractie van het Parlement en burgers als de Fransman Fabien Courtois trokken daarop naar het Hof van Justitie om de Commissie te laten terugfluiten. "Vaccinproducenten mogen geen straffeloosheid genieten. Transparantie vereist directe gegevenstoegang om te kunnen controleren of de genomen beslissingen goed onderbouwd zijn", schrijft Courtois op zijn LinkedIn-pagina. Hij hekelt ook de afspraken die Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Pfizer-CEO Albert Bourla via sms maakten. In die tekstberichten heeft de Commissie nooit inzage gegeven.

In zijn arrest van maandag heeft het Gerecht de klagers deels gelijk gegeven. Wat betreft de schadeloosstelling die de farmabedrijven zouden moeten betalen bij een gebrek in hun vaccins zeggen de rechters dat de Commissie niet heeft aangetoond dat meer transparantie de commerciële belangen van de farmabedrijven zou hebben geschaad. De klagers hebben dan weer voldoende bewezen dat het openbaar maken van de persoonsgegevens van de onderhandelaars van de Commissie en de lidstaten niet problematisch zou geweest zijn. "Zij hadden immers enkel aan de hand van de namen, voornamen en professionele of institutionele rol kunnen nagaan of er voor die leden een belangenconflict was", luidt het in de perstekst van het arrest.

De Europese Commissie zelf reageerde reeds op het arrest. Ze stelt vast dat het Gerecht haar grotendeels volgt en dat de klagers slechts op twee punten in het gelijk worden gesteld. "In het algemeen verleent de Commissie het publiek zo veel mogelijk toegang tot documenten, volgens de principes van openheid en transparantie", luidt het. "In deze gevallen moest de Commissie een moeilijke balans vinden tussen enerzijds het recht van het publiek, onder wie leden van het Europees Parlement, op informatie, en anderzijds de wettelijke vereisten die voortvloeien uit de COVID-19-contracten zelf, die tot schadeclaims hadden kunnen leiden ten koste van de belastingbetaler."

De Commissie kan nog in beroep gaan tegen het arrest, maar heeft nog niet beslist of ze dat wil doen.

Ook de groenen in het Europees Parlement, die de zaak dus aanhangig gemaakt hebben, zijn tevreden met het arrest. Zij onthouden vooral dat het Gerecht van oordeel is dat "de Commissie niet genoeg toegang heeft gegeven tot de aankoopcontracten", zegt de Luxemburgse Tilly Metz vanuit Straatsburg, waar het Parlement bijeen is voor zijn plenaire vergadering. "Het automatisme bij de Commissie om vertrouwelijkheid in te roepen voor bijna alles wat belangrijk is in deze contracten, werd verworpen."

"Dit arrest is belangrijk omdat de Commissie zich wellicht verder op de markt van de openbare aanbestedingen zal begeven, met name in domeinen als volksgezondheid en defensie. In het algemeen belang moet de nieuwe Europese Commissie nu werken aan een betere toegang tot documenten", besluit Metz.